ایران کهن ترین تمدن جهان شناخته شد

چندین کشور، از جمله ایران، مصر و ویتنام به خاطر قدمت شگفت‌انگیز و تداوم تاریخی‌ در آخرین به‌‌روزرسانى سال ۲۰۲۵ باز هم در صدر کهن‌‌ترين کشورها قرار گرفتند.

چندین کشور، از جمله ایران، مصر و ویتنام به خاطر قدمت شگفت‌انگیز و تداوم تاریخی‌ در آخرین به‌‌روزرسانى سال ۲۰۲۵ باز هم در صدر کهن‌‌ترین کشورها قرار گرفتند. این کشورها دارای طولانی‌ترین تاریخ‌های ثبت‌‌شده‌اند و شاهد ظهور و سقوط امپراتوری‌ها و تحول جوامع بوده‌اند. میراث غنی آنها هویت ملی را به صورتى عمیق شکل داده و بر فرهنگ جهانی، دیپلماسی و تجارت اثرگذار بوده است.

وقتی از «قدیمی‌ترین کشورها» سخن می‌گوییم، منظور ملت‌هایی هستند با طولانی‌ترین تاریخ‌های مکتوب، جایی که فرهنگ، سیاست و جامعه در طول سده‌ها و حتی هزاره‌ها تکامل یافته‌اند. این کشورها شاهد ظهور و سقوط امپراتوری‌ها، دگرگونی حکومت‌ها و تحول جوامع بوده‌اند و اثری ماندگار بر جهان مدرن گذاشته‌اند. در سال ۲۰۲۵، چندین کشور به خاطر قدمت چشمگیر و تداوم تاریخی‌شان شاخص هستند.

روزنامه تایمز هندوستان به نقل از پایگاه خبری «مرور جمعیت جهان- قدیمی‌ترین کشورها در سال ۲۰۲۵»  این رده‌بندی را منتشر کرده است:

١ـ ایران (۳۲۰۰ پیش از میلاد)

٢ـ مصر (۳۱۰۰ پیش از میلاد)

٣ـ ویتنام (۲۸۷۹ پیش از میلاد)

۴ـ ارمنستان (۲۴۹۲ پیش از میلاد)

۵ـ کره شمالی (۲۳۳۳ پیش از میلاد)

۶- چین (۲۰۷۰ پیش از میلاد)

٧ـ هند (۲۰۰۰ پیش از میلاد)

٨ـ گرجستان (۱۳۰۰ پیش از میلاد)

٩ـ اسرائیل (۱۳۰۰ پیش از میلاد)

١٠ـ سودان (۱۰۷۰ پیش از میلاد)

ایران که در گذشته با نام «پارس» شناخته می‌شد، یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های پیوسته جهان است. میراث فرهنگی غنی آن شامل معماری هاى با شکوه، پیشرفت‌های اولیه در ریاضیات و نجوم و ایجاد یکی از نخستین حکومت‌های دارای دیوانسالاری و ساختار اداری (بوروکراسی) بود. نفوذ ایران از طریق امپراتوری‌هایی چون هخامنشی و ساسانی در سراسر خاورمیانه گسترش یافت و میراثی ماندگار در هنر، زبان و شیوه‌های حکومتی بجا گذاشت.

ایران، سرزمینی با تمدنی چند هزار ساله، یکی از کهن‌ترین مراکز تمدنی جهان است که تاریخ آن به بیش از ۷۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. از تمدن‌های پیش از آریایی‌ها تا دوران مدرن، ایران شاهد شکوفایی فرهنگ‌ها، امپراتوری‌های عظیم، و فراز و نشیب‌های متعدد بوده است.

پیش از ورود آریایی‌ها به فلات ایران، تمدن‌های متعددی در این سرزمین شکوفا شده بودند. این تمدن‌ها، که قدمت برخی از آنها به هزاره‌های چهارم و پنجم قبل از میلاد بازمی‌گردد، پایه‌های فرهنگی و تمدنی ایران را شکل دادند. تمدن ایلام در جنوب غربی ایران (خوزستان کنونی) یکی از برجسته‌‌ترین این تمدن‌ها بود که از حدود ۳۲۰۰ تا ۶۴۰ پیش از میلاد فعالیت داشت. ایلامی‌ها با ایجاد سیستم‌های حکومتی متمرکز و خط میخی، تأثیر عمیقی بر تمدن‌های همسایه مانند بین‌النهرین گذاشتند.

علاوه بر ایلام، تمدن‌های دیگری مانند شهر سوخته در سیستان (با قدمت حدود ۳۲۰۰ پیش از میلاد)، تمدن جیرفت در کرمان، و تپه سیلک در کاشان نیز وجود داشتند. شهر سوخته به دلیل نظام شهری پیشرفته، سیستم فاضلاب، و آثار هنری مانند اولین انیمیشن جهان (تصویر بز بر ظرف سفالی) شهرت دارد. تمدن جیرفت نیز با کشفیات باستان‌شناسی اخیر، نشان‌دهنده فرهنگ غنی و تجارت گسترده در جنوب شرقی ایران است. این تمدن‌ها نشان می‌دهند که ایران پیش از ورود آریایی‌ها، دارای ساختارهای اجتماعی و اقتصادی پیچیده‌ای بوده است.

ورود آریایی‌ها به فلات ایران در حدود ۲۰۰۰ تا ۱۵۰۰ پیش از میلاد، نقطه عطفی در تاریخ ایران بود. این اقوام هندوایرانی، که از استپ‌های اوراسیا مهاجرت کردند، در مناطق مختلف فلات ایران ساکن شدند و تمدن‌های جدیدی را پایه‌ گذارى کردند. مادها و پارس‌ها، دو قوم برجسته آریایی، نقش کلیدی در تشکیل اولین دولت‌های متمرکز ایران را داشتند.

مادها، که در غرب پارس (مناطق کنونی کردستان، همدان، و آذربایجان) ساکن بودند، اولین دولت متمرکز ایران را در قرن هشتم پیش از میلاد تأسیس کردند. دیاکو بنیانگذار این دولت، هگمتانه (همدان امروزی) را به‌ عنوان پایتخت برگزید. هووخشتره سومین پادشاه ماد با اتحاد با بابِلی‌ها در سال ۶۱۲ پیش از میلاد، امپراتوری آشور را سرنگون کرد و به سلطه آشوری‌ها بر این کشور پایان داد. این پیروزی، مادها را به قدرتی منطقه‌ای تبدیل کرد.

امپراتوری هخامنشی  (٣٣٠ـ ۵۵٠ پیش از میلاد)

کوروش بزرگ در سال ۵۵۰ پیش از میلاد، امپراتوری هخامنشی را تأسیس کرد. این امپراتوری، که به‌ عنوان یکی از بزرگترین امپراتوری‌های تاریخ شناخته می‌شود، از هند تا مصر و آسیای صغیر گسترش یافت. کوروش با سیاست سازش و احترام به فرهنگ‌های مختلف، امپراتوری‌ای چند فرهنگى ایجاد کرد. داریوش اول با سازماندهی سیستم ساتراپی، جاده شاهی، و ایجاد واحد پول (داریک)، ساختار اداری هخامنشیان را تقویت نمود. اتفاقات کلیدی این دوره شامل فتح بابل، جنگ‌های پارسیان با یونانیان، و ساخت تخت جمشید است.

اشکانیان (٢٢۶ـ ٢۵٠ پیش از میلاد)

پس از سقوط هخامنشیان به دست اسکندر مقدونی، اشکانیان با رهبری اشک اول، حکومتی جدید تأسیس کردند. این سلسله، که به دلیل مهارت در جنگ‌های چریکی و تیراندازی سواره شهرت داشت، در نبرد حران (۵۳ پیش از میلاد) به رهبری سورنا، رومیان را شکست داد. اشکانیان با حفظ فرهنگ ایرانی و تلفیق آن با عناصر یونانی، نقش مهمی در حفظ هویت ایرانی داشتند.

ساسانیان (۲۲۴-۶۵۱ میلادی)

ساسانیان آخرین امپراتوری ایران پیش از اسلام، توسط اردشیر بابکان تأسیس شد. این دوره شاهد اوج شکوفایی فرهنگ، هنر، و علم ایرانی بود. شاپور اول با پیروزی بر رومیان و اسارت امپراتور والرین، قدرت ایران را به رخ جهان کشید. ساسانیان با ایجاد نظام طبقاتی، تقویت زرتشتی‌گری، و توسعه تجارت و شهرنشینی، تأثیر عمیقی بر تمدن‌های اطراف گذاشتند. آثار معماری مانند طاق کسری و دستاوردهای علمی مانند تأسیس دانشگاه جندی‌شاپور از برجستگی‌های این دوره هستند.

حملات به ایران و ورود اسلام

با حمله اعراب در سال ۶۵۱ میلادی، امپراتوری ساسانی سقوط کرد و ایران وارد دوره جدیدی شد. این حمله، که با نبردهای قادسیه و نهاوند همراه بود، به دلیل ضعف داخلی ساسانیان و خستگی از جنگ‌های طولانی با روم، موفقیت‌آمیز بود. ورود اسلام به ایران، ابتدا با مقاومت‌هایی همراه بود، اما به‌ تدریج ایرانیان اسلام را پذیرفتند و با تلفیق فرهنگ ایرانی و اسلامی، دوره جدیدی را رقم زدند.

عصر اسلامی (قرن هشتم تا سیزدهم میلادی)

دوره پس از اسلام، به‌ ویژه از قرن هشتم تا سیزدهم میلادی، به‌عنوان «عصر اسلامی» شناخته می‌شود. ایرانیان نقش کلیدی در شکوفایی تمدن اسلامی داشتند. شهرهایی مانند بغداد، نیشابور، و ری به مراکز علمی، فرهنگی، و تجاری تبدیل شدند. دانشمندانی مانند ابن‌سینا، خوارزمی، و بیرونی در این دوره ظهور کردند و دستاوردهای آنها در ریاضیات، پزشکی، و نجوم جهان را متحول کرد.

سلسله‌هاى طاهریان، صفاریان، و سامانیان از جمله اولین سلسله‌های ایرانی پس از اسلام بودند که هویت ایرانی را حفظ کردند. سامانیان با احیای زبان پارسی و حمایت از شاعرانی مانند رودکی، نقش مهمی در رنسانس فرهنگی ایران داشتند.

در قرن سیزدهم، حمله مغول‌ها به رهبری چنگیزخان به تخریب گسترده شهرها و کشتار مردم منجر شد. این دوره، یکی از تاریک‌ترین مقاطع تاریخ ایران بود که تأثیرات منفی آن تا قرن‌ها باقی ماند.

 افول ایران و دوره‌های میانی

پس از حمله مغول‌ها، ایران وارد دوره‌ای از افول سیاسی و اقتصادی شد. با این حال، سلسله‌هایی مانند ایلخانان و تیموریان تلاش کردند تا ثبات را بازگردانند. تیموریان با حمایت از هنر و معماری، به‌ ویژه در شهرهایی مانند سمرقند و هرات، به احیای فرهنگ ایرانی کمک کردند.

صفویان (۱۵۰۱-۱۷۳۶ میلادی)

دوره صفویه به‌ ویژه در زمان شاه عباس کبیر، نقطه عطف دیگری در تاریخ ایران بود. انتخاب اصفهان به‌ عنوان پایتخت، توسعه تجارت، و ساخت بناهایی مانند میدان نقش جهان، ایران را به یکی از مراکز بزرگ تمدن جهان تبدیل کرد. در این زمان، صفویان مذهب شیعه را رسمى اعلام کردند.

افشاریان و زندیان

نادرشاه افشار با شکست افغان‌ها و پس گرفتن سرزمین‌های ازدست‌‌رفته، ایران را بار دیگر متحد کرد. زندیان نیز با انتخاب شیراز به‌ عنوان پایتخت، به توسعه فرهنگی و اقتصادی کمک کردند. با این حال، این دوره‌ها با درگیری‌های داخلی و خارجی همراه بود.

دوره قاجار (۱۷۹۶-۱۹۲۵)

این دوره با ضعف سیاسی و از دست دادن بخش‌هایی از ایران (مانند قفقاز) همراه بود. پهلوی‌ها با إیجاد ایرانى نوین، از جمله تأسیس راه‌آهن و دانشگاه‌ها، تلاش کردند تا کشور را به سمت پیشرفت هدایت کنند.

قدمت تمدن ایران

بر اساس شواهد باستان‌شناسی، قدمت تمدن در ایران به حدود ۷۰۰۰ سال پیش (تمدن شهر سوخته و ایلام) بازمی‌گردد. تاریخ سیاسی ایران از زمان مادها (۷۰۸ پیش از میلاد) آغاز می‌شود، که حدود ۲۷۳۰ سال قدمت دارد. این تاریخ غنی، ایران را به یکی از کهن‌ترین تمدن‌های جهان تبدیل کرده است.

تاریخ ایران، با قدمتی بیش از ۷۰۰۰ سال، داستانی از تمدن‌های درخشان، امپراتوری‌های عظیم، و فراز و نشیب‌های بی‌شمار است. از تمدن‌های اولیه مانند ایلام و شهر سوخته تا دوران اسلامی و مدرن‌سازی پهلوی، ایران همواره نقشی کلیدی در تاریخ جهان داشته است. این تاریخ غنی، با دستاوردهای فرهنگی، علمی، و سیاسی، هویت ویژه‌اى به ایران بخشیده است. این  گزارش، خلاصه‌‌اى از مسیر تغیر و تحول در ایران و گواهی بر پایداری و شکوه تمدن ایرانی است.

منبع کیهان لندن