انقلاب آموزشی و اصلاحات فرهنگی دفاع از تمدن ایرانی و هویت ملی

برداشت از کتاب پاسخ به تاریخ نوشته شاهنشاه آریامهر:

همه دیدند و می دانستند که من بیش از هر چیز به اندیشه آینده ایران بودم هم رسالت و وظیفه من این بود و هم اقتضای منش و طبیعتم.

مفهوم سازندگی آینده ایران توجه به آموزش جوانان بود. به همین سبب در کنار تامین بهداشت و سلامت ایرانیان سیاست آموزشی از الویت خاص برخوردار بود.

به هنگام آغاز سلطنت پهلوی فقط صدی یک از ایرانیان باسواد بودند!

آری در کشوری که صدها تن از برجسته ترین نوابغ انسانیت، چون فارابی و رازی و حلاج و ابن سينا ، غزالی و فردوسی و سعدی و مولوی و حافظ و نظامی و خیام و روزبهان ورودکی و شیخ بهائی و فرخی سیستانی منوچهری و سنائی و عطار و خاقانی و خواجه نظام الملک و پروین اعتصامی و را تربیت کرد تنها یک درصد از نفوس خواندن و نوشتن می دانستند و اثری از آموزش واقعی نبود.

طبیعتا " آغاز هر کار دشوارتر است و امکانات ما هم محدودتر بود. طبق سرشماری ۱۳۳۵ ۱۴/۹ از ایرانیان باسواد بودند و از چهار میلیون نفر کودکان لازم التعليم فقط ۱/۷۲۰/۰۰۰ تن آنان توانستند در آن سال به مدرسه راه یابند.

پس می بایست در جستجوی راه حلهای انقلابی برای مبارزه با بیسوادی و گسترش آموزش بود.

من قبلا باین تدابير و راه حل‌ها ، یعنی تشکیل سپاه دانش، اشاره کردم.

حاصل کار سپاه دانش و کوششهای متعارف اداری را در زمینه گسترش آموزش عمومی میتوان در چند رقم بیان و خلاصه کرد.

طی پانزده سال میزان افزایش تعداد دانش - آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی به شرح زیر است;

کودکستانها:

۱۳۵۰%

مدارس ابتدائی:

۵۶۰%

دوره راهنمایی:

۲۶۳%

مدارس متوسطه:

۳۳۱%

مدارس حرفه ای وفنی

۱۵۵۰%

مدارس سپاه دانش

۶۹۲%

تعداد کل دانش آموزان و دانشجویان کشور، طی همین مدت از ۱/۵ میلیون نفر به بیش از ده میلیون تن رسید. این کامیابی بزرگ بیش از همه مرهون و مدیون سپاه دانش است که نه تنها به کار اصلی خود یعنی آموزش بیسوادان پرداخت و میلیونها تن را از نعمت خواندن و نوشتن برخوردار ساخت، بلکه شور و شوقی وصف ناپذیر نسبت به دانستن و آموختن در همه گروههای جامعه بخصوص در میان روستائیان بوجود آورد براکثر کوشش سپاه دانش ، نسبت تعداد دانش آموزان در روستاها طی مدت پانزده سال از ۳۹/۲ به ۵۲/۸% کل دانش آموزان کشور بالغ گردید که این درصد تقریبا" با تناسب جمعیت روستا نشین در مجموع نفوس مملکت برابر است .

باید افزود که باحتمال قریب به یقین میزان افزایش بودجه آموزش و پرورش ایران طی این مدت ، در دنیا بی نظیر است:

بودجه آموزش و پرورش در برنامه سوم عمرانی کشور تاریخ و فرهنگ و تمدن ایرانی و زبان و ادبیات فارسی و آداب و سنن محلی و منطقه ای بعمل آید.

در منشور انقلاب آموزشی توسعه سریع آموزش فنی و حرفه ای به موازات مدارس ابتدایی و متوسطه و تجدید نظر اساسی در برنامه مدارس اخیرالذکر توصیه شده بود که همه اينها متعاقبا به مرحله اجرا درآمد.

اجرای سیاست عدم تمرکز در مدیریت آموزش وپرورش و تفویض اختیارات به مسئولان در سطوح مختلف اداری و استانها و شهرستانها نیزیکی دیگر از تدابیری بود که در منشور انقلاب آموزشی مورد توجه خاص قرار گرفت بمنظور توسعه و گسترش آموزش فنی و حرفه ای بهره گیری از وسایل سمعی و بصرى وترتیب برنامه های باز آموزی در خارج از ساعات کار توصیه شده بود.

چنانکه قبلا یادآور شدم ایران درصدد تهیه ـ ماهواره بود که از طریق آنها رساندن تصاوير تلویزیونی و آموزش تلویزیونی به دور افتاده ترین روستاهای کشور نیز میسر و مقدور باشد.

گسترش و تشویق پژوهشهای علمی اصیل برقراری رابطه و همکاری میان هیجده دانشگاه و یکصد و سی و هفت موسسه آموزش عالی کشور با بخشهای صنعت و کشاورزی همچنین توسعه ورزش و تربیت بدنی در همه مدارس کشور نیز در منشور انقلاب آموزشی مقام مهمی داشت.

در زمینه ورزش برنامه وسیعی به منظور احداث ورزشگاههای عمومی وزمینهای ورزشی و تجهیز مدارس و ترتيب مسابقات و تشويق و بزرگداشت قهرمانان به مرحله اجرا درآمد که همه دیده اند و میدانند.

برگزاری بازیهای آسیایی ۱۳۵۳ در تهران که کشور ما در آن مقام دوم را یافت، توفیقی بزرگ برای ایران بود. حال آنکه ایرانیها برچین و هندوستان که جمعیتشان بیش از بیست برابر ایران بود سبقت جستند.

هدف نهایی سیاست آموزشی ما این بود که بتوانیم زنان و مردانی تندرست و توانا و آگاه برای جامعه فردای ایران تربیت کنیم .

زنان و مردانی که قادر به مقابله با مسائل دشوار تمدن حديد وحل وفصل آنها باشند. زنان و مردانی که از حس میهن دوستی و اعتماد به نفس وصفات اخلاقی برخوردار باشند.

آموزش رایگان برای دانشجویان

در ابتدای سلطنت من قانون آموزش اجباری و رایگان از تصویب قوه مقننه گذشت، اما کشور امكانات و وسائل اجرای آنرا نداشت.

انجام سپاه دانش و گسترش آموزش رایگان در سطح روستاهای کشور گامی بزرگ در این راه بود. من آرزو داشتم که آموزش در همه سطوح برای همه ایرانیان رایگان باشد. بهمین سبب اصل پانزدهم انقلاب شاه و ملت اعلام شد که بر طبق آن همه دانش آموزان و دانشجویان در مقابل تعهد خدمت به دولت، و یا در محل و وظیفه ای که دولت معین نماید، از آموزش رایگان کامل بر خوردار شوند.

این تدبیر مخصوصا برای دانشجویان بسیار مفید بود زیرا نوعی بیمه و تعهد دولت در مقابل آنان برای تهیه شغل مناسب محسوب میشد. براثر اجرای این اصل مجموعا ۷/۴۰۰/۰۰۰ نفر از آموزش رایگان بهره مند شدند که نزدیک به شش میلیون نفر آنان از تغذیه رایگان در مدارس برخوردار بودند.

یکسال پیش تعداد دانشجویان ما در دانشگاهها و مدارس عالی کشور نزدیک به ۲۰۰/۰۰۰ تن و در خارج نزدیک به یکصد هزارتن بود که نیمی از گروه اخیر در ایالات متحده آمریکا به تحصیل اشتغال داشتند.

پردیس دانشگاه نوبنیاد پهلوی در شیراز و دانشگاه اصفهان که هر دو در دست ساختمان بود. میبایست از زیباترین و مجهزترین مجموعه های آموزش عالی در سرتاسر جهان شود.

بیشتر دانشجویان ما علاوه بر آموزش رایگان از کمک هزینه تحصیلی استفاده میکردند و طبیعتا " سن آنان اجازه نمیداد که بدانند بیست و چند سال قبل که هنوز متولد نشده بودند کشورشان با چه تنگناها و چه دشواریهایی مواجه بود و آنچه را که داشتند و در اختیارشان بود کاملا عادی میدانستند.

امروزه که من به وقایع دو سال گذشته می اندیشم که گاه به خود میگویم که شاید ما در اتخاذ بسیاری از این تدابیر شتاب کردیم.

شاید میبایست شرائط ورود به دانشگاهها را دشوارتر میکردیم. اشتباه دیگر من آن بود که در سیاست کلی کشور مقام و اعتباری که باید و شاید برای استادکاران کشاورزان ماهر ارباب حرف وصنايع و امثال آنها که بمدد بازوی خود کار میکردند. قائل نشدیم و لاجرم همه بسوی دانشگاهها روی آوردند و مدرک گرایی به کلیه گروههای اجتماعی وطبقات سنی سرایت کرد.

ما فکر میکردیم که باید خود را برای مقابله با عصر صنعت خودکار و الکترونیک آماده کنیم، پس بی حساب در دانشگاهها را گشودیم و شاید توجهی کـــه میبایست به جنبه های معنوی و روانی آموزش معطوف نداشتیم بسیاری از دانشجویان ما، فرزندان خانواده های ساده روستایی بودند که پدرانشان حتی روستاهای خود را ترک نکرده و به شهرهای بزرگ نیامده بودند.

اینها یکباره وارد بهترین دانشگاههای داخل و خارج کشور شدند و در شهرهای بزرگ و محیط سرد و خشن آنان به زندگی پرداختند. این جهش در شرائط زندگی خالی از نتایج دشوار وبعضا " نا مطلوب انسانی وروانی نبود. گروهی به تنبلی و بیکاری گرائیدند و گروهی دیگر به خشونت اعتراض و فزون طلبی داشم.

ادامه این خشونتها در یکسال اخیر دانشگاههای ایران را دچار نابسامانیهای فراوان و هرج و مرج کرد.

استادان مورد اهانت قرار گرفتند و اکنون عملا همه مدارس عالی کشور ما بحالت تعطيل درآمده است. بعنوان نمونه از دو هزار تن افراد هیات علمی دانشگاه تهران نزدیک به ۱۲۰۰ نفر آنان یا بوسیله کمیته های مجهول الهويه تصفيه شده و یا تقاضای بازنشستگی کرده و یا عازم خارج شده اند.

در این شرایط، سرنوشت جوانان مستعد ما چه خواهد شد اگر دانشگاهها تعطیل شوند. اگر فراگیری دانشها و فنون جدید برای فرزندان ایران میسر نباشد، چه نتیجه ای جز بازگرداندن کشور به گذشته و توقف پیشرفت ملی بدست خواهد آمد؟

بزرگداشت فرهنگ و هنر ایرانی

من هرگز فرهنگ را مختص گروهی خاص و معدود نمیدانستم و گسترش و اعتلای فرهنگ ایران را از مبانی اصلی سیاست ملی و مملکتی تلقی میکردم که مخصوصا " شهبانو توجه و دقت بسیار معطوف بدان کرد.

نخستین کوشش ما حفظ و صیانت هنرهای سنتی و باستانی ایران و تجدید حیات آنها بود. همچنین توجه بلیغ به شکوفانی فرهنگ و هنر اصیل و نوین ایران معطوف شد. ایجاد کتابخانه های متعدد موسسات تحقیقاتی و آموزشی، موزه ها، فرهنگسراها برپایی جشنواره ها، تشویق نویسندگان و شاعران و هنرمندان، همه بر اجرای این اصل تکیه داشت و آنقدر روشن است که نیازی به تفصیل در بازگفتن آن نیست .

بسیاری از مردم ایران تصور میکردند که هر آنچه متعلق به گذشته است، کهنه و مخالف ترقی و حتی ارتجاعی است. این باور، یکنوع بی اعتنائی به فرهنگ و سنتی و گونه ای غرب گرایی افراطی در بعضی گروههای اجتماعی بوجود آورده بود. مبارزه با این طرز تفکر برای ما از اهمیت خاص برخوردار بود تا ایرانیان به بزرگی و تنوع و جامعیت فرهنگ وتمدن و هنرهای خود بیشتر و بهتر پی ببرند و بدینسان مبانی وحدت و هویت ملی تحکیم شود.

در همین دیدگاه بود که به شعر و ادبیات و تاریخ ایران مقامی والا در برنامه های تحصیلی اختصاص داده شد. همچنین تلویزیون ملی ایران در حفظ و اشاعه موسیقی ملی و سنتی ایران سهم قابل ملاحظه ای ایفا کرد.

به موازات این برنامه ها، به شناسائی و شناساندن هنر پیشرو نیز توجه کامل مبذول شد که جشنواره شیراز تخت جمشید میعادگاه نوپردازان هنر جهانی، نمونه ای شایسته از آن است.

میل دارم در اینجا تعدادی از برجسته ترین شاعران و هنرمندان معاصر و نوپرداز کشورمان را نام ببرم نخست نیما یوشیج بنیان گذار شعر نو در ایران، سپس شاعرانی چون فریدون مشیری، نادر نادرپور، ابتهاج (سایه)، اخوان ثالث سهراب سپهری، احمد شاملو فروغ فرخزاد، سیمین دانشور سیمین بهبهانی.. در زمینه هنرهای نمایشی بیژن و اردوان مفید که برادر دیگرشان بهمن به سینما پرداخت ( آربی اوانسیان ......

در زمینه سینما:

پرویز کیمیائی ، جلال مقدم گلستان ، هژیر داریوش، داریوش مهرجوئی بهرام بیمائی،

در میان نقاشان و مجسمه سازان، بهمن محصص ، اویسی ، پرویز تناولی، دریابیگی، آغداشلو، ابو القاسم سعیدی، فرامرز پیلارام، یکتائی زنده رودی، ایران درودی پروانه اعتمادی محجوبی بدیهی است نامهای بسیاری را ذکر نکرده ام که همه را اهل نظر بخوبی میشناسند.

در دوران سازندگی شتابان کشور، مسائل ناشی از معماری ، دارای اهمیت خاص بود. تعدادی از مهندسان و معماران ایران گرایش محسوسی به تقلید از غرب نشان دادند. بسیاری از ساختمانهای قدیمی و محلات سنتی شهرهای ما متاسفانه به بهانه نوسازی ویران شد و جای خود را به بناهای بی هویت و ناهماهنگ با آب و هوا وشرائط محيط وزندگی ایرانی داد.

در این زمینه نیز شهبانو به تلاش برخاست وتوفیق یافتیم بسیاری از بناهای قدیمی را مرمت کرده و از تخریب محلات و نقاط سنتی جلوگیری کنیم.

خوشبختانه باید بگویم که بسیاری از معماری ایرانی نیز با الهام از شرایط اقلیمی و سنتهای ملی هنر ایرانی در ابداع سبک جدید معماری ایران توفیق یافتند و به نحوی مطلوب شیوه های نو را با خصائص قدیم ایرانی تلفیق کردند.

ویدیو, فرمایشات شاهنشاه آریامهر در ارتباط با سوادآموزی:

‏